Read an Excerpt

Inleiding

Ik ben geboren en getogen in Rusland, in Sint-Petersburg. In de krap vier decennia dat ik op de wereld sta heb ik veel gezien en veel beleefd. Ik heb kennis gemaakt met duizenden verschillende mensen, met wie ik Russisch sprak, die prachtige, expressieve taal. Soms werd ik aangenaam getroffen door het begrip waarmee mijn landgenoten mij tegemoet kwamen. Andere keren leek het wel of we verschillende talen spraken. Het lot heeft een heleboel fijne ontmoetingen op mijn pad gebracht. Maar er waren ook mensen met wie ik liever geen kennis had gemaakt, sterker nog, die ik nooit had willen tegenkomen. Rusland is de plaats waar sommigen mij volkomen onbaatzuchtig hebben geholpen, maar waar anderen mij monsterachtige streken hebben geleverd. Sommigen houden onvoorwaardelijk van mij (tenminste, daar durf ik van uit te gaan). Anderen zijn juist blij met alle tegenslag die ik ondervind en met alle narigheid die ik te verduren krijg.

Ik heb Rusland, mijn vaderland waar ik zo veel vreugde heb gekend en ook zoveel verdriet, altijd bijzonder gevonden, een land dat niet alleen een beschrijving waard was maar ook een diepgaande analyse. Ik ben niet origineel. De grootste intellecten van de wereld hebben met verrukking, verwondering en ontzetting gekeken naar mijn land en wat zich daar afspeelde. De bekende Russische dichter Fjodor Tjoettsjev meende: een land met zo’n bijzonder karakter kun je niet met het verstand bevatten. Ik kan natuurlijk moeilijk met Tjoetsjev in discussie gaan en het heeft ook geen zin om met hem te wedijveren. Toch zal ik in dit boek een bescheiden poging doen Rusland te begrijpen. Niet het land maar zijn onderdanen.

De aanzet tot het schrijven van dit boek was een boek van de Engelse Kate Fox, Watching the English. Hidden Rules of Behaviour, dat ik geboeid heb gelezen en waaruit ik een heleboel nieuwe en interessante informatie heb opgedaan over de inwoners van het land en hun gewoonten. De auteur, van beroep etnograaf en antropoloog, beschrijft de ongeschreven gedragsregels van de Engelsen in alledaagse situaties: van een gesprek met iemand die je niet zo goed kent en de gedragsregels in de pub, tot de vraag waarom mensen uit verschillende maatschappelijke geledingen kiezen voor een bepaalde inrichting van hun interieur. In navolging van Fox hebben andere schrijvers verteld over het leven van de inwoners van bepaalde landen, in boeken als Watching the French, Watching the Czechs, Watching the Koreans. Er verscheen zelfs een boek met de titel Watching the men (dat is me een volkje hoor, met totaal eigen zeden en gewoonten). Waarom nu dan geen boek over de Russen, een van de grootste en meest eigenaardige volken ter wereld?

Daarnaast is er het feit dat ik een opgroeiende zoon heb. Terwijl ik dit schrijf is hij een tiener en zoekt zoals elk mens zijn plekje en zijn rol in de maatschappij. Toen hij nog heel klein was, heb ik mezelf voor het eerst de vraag gesteld: wat is nu het kostbaarste wat ik mijn kind kan meegeven? Ik begreep dat dat geen geld moest zijn en ook geen onroerend goed (al zijn ze beide bepaald geen overbodige luxe in dit aardse leven). En zelfs niet de herinnering aan mij als de meest voorbeeldige persoon in zijn leven (al probeer ik al meer dan tien jaar, zonder veel succes weliswaar, de engel in mezelf tot wasdom te laten komen). Belangrijker vond ik de vaardigheid om op de juiste manier om te gaan met verschillende mensen en in verschillende situaties, en om die situaties tijdig en juist in te schatten. Vanaf zijn vroege kinderjaren hebben mijn zoon en ik allerlei levenskwesties geanalyseerd. Eerst de situaties waar hij mee te maken kreeg in de speeltuin, de crèche en op school. Daarna begon ik zelf te vertellen over de dingen die ik meemaakte op mijn werk, met mijn vrienden, bij instanties enzovoorts. Op een gegeven moment besefte ik dat ik in de gesprekken met mijn zoon hem de gedragsregels van Rusland aan het uitleggen was, dat ik hem vertelde over de zeden en gewoonten in het land waar ik ben opgegroeid en waar ik nog altijd leef. En ik zou nog een ontdekking doen. Het bleek dat ik in mijn gesprekken met vrienden en familie dit boek eigenlijk al ‘geschreven’ had. Dat had ik niet alleen gedaan, maar samen met al die intelligente en opmerkzame gesprekspartners die een systeem probeerden te ontwaren in onze soms ronduit absurde realiteit die er met de tijd ook niet overzichtelijker op werd. Wat restte was dus een kleinigheid: het opschrijven van de observaties en conclusies die ik in mijn bijna veertigjarige leven had verzameld.

Buitenlanders hebben een zacht gezegd vreemde indruk van Rusland. Ik heb het niet alleen over de mensen op wie wij overkomen als schattige inboorlingen in bontjassen, die onder werktijd druk rondrijden op tanks en in hun vrije tijd op al even schattige pluizige beren (’s winters ijsberen, ’s zomers bruine beren, dat is de mode hier). Ik bedoel die mensen die oprecht wegwijs willen raken in onze ingewikkelde werkelijkheid, die willen leren begrijpen hoe je met wie moet praten in Rusland, wat een bepaald woord betekent, een bepaalde handeling of een bepaald voorwerp.

Ja, het leven van de Russen is niet aan zo’n grote hoeveelheid ongeschreven doch strenge gedragsregels onderworpen als dat van de Engelsen volgens Kate Fox. Maar regels zijn er zeker. De Russische mentaliteit is niet altijd te begrijpen voor iemand van een andere cultuur. En toch heeft alles wat de buitenlander onverklaarbaar absurd toeschijnt, een logische verklaring. Je moet gewoon, net als ik, je hele leven in Rusland gewoond hebben en de geschiedenis van het land kennen om te begrijpen waarom de meeste Russen doen zoals ze doen, wat ze voelen en wat hen beweegt in verschillende situaties.

De laatste decennia hebben er in Rusland enorme veranderingen plaatsgevonden. Deze veranderingen hebben tot de vorming van nieuwe sociale klassen geleid, maar ook tot nieuwe levensomstandigheden, waaraan wij ons hebben aangepast op onze eigen, typisch ‘Russische’ manier.

De combinatie van een specifiek Russische mentaliteit met een specifiek Russisch kapitalisme levert op het eerste gezicht grappige maar vaak ook treurige situaties op.

Dit boek is enig in zijn soort. Als je naar Rusland wilt gaan, en zeker als je hier wat langer wilt verblijven, raad ik je aan de inhoud ervan grondig te bestuderen.

Daarnaast kan het boek als een spiegel dienen waarin ieder van ons, inwoners van Rusland, zich met enige zelfspot kan bekijken.

...